“Een oproep om ons dagelijks leven opnieuw uit te vinden.”

Solidariteit

In haar boek ‘La Vieillesse’ stelt Simone de Beauvoir dat aan de manier waarop een maatschappij met ouderen omgaat de ware intenties van die samenleving af te lezen is. De Franse schrijfster en filosofe reikt ons daarmee een spiegel aan: in onze omgang met kwetsbare groepen, of het nu gaat om ouderen, vluchtelingen, armen of kinderen, toont zich wie wij zijn en waar we voor staan.

In het verlengde daarvan kunnen we ons ook spiegelen aan de manier waarop we omgaan met een kwetsbaar geworden natuur. In de afname van de biodiversiteit, de achteloze wijze waarop we grote logistieke dozen in prachtige landschappen bouwen, kunnen we aflezen wie we werkelijk zijn en waar we voor staan.

Met de klimaatverandering, de afname van de biodiversiteit, de energietransitie, de verduurzaming van de voedselproductie, de vergrijzing, de druk op de woningmarkt, staan we aan de vooravond van verstrekkende transities. Dit is ook het moment waarop de wetenschap ons dringend oproept om onze sociale, technische en economische structuren fundamenteel te herzien. Met andere woorden: een oproep om ons dagelijks leven opnieuw uit te vinden.

Urgentie

De urgentie die we nu voelen, wordt al snel als excuus gebruikt om dan maar genoegen te nemen met minder kwaliteit. Zo neemt de druk weer toe om buiten de stad – in de wei – te gaan bouwen, om de bescherming van natuurgebieden ten gunste van bouwactiviteiten te verminderen en de noodzaak om te verduurzamen af te kopen door zonneweides aan te leggen op landbouwgrond. Kortom, een druk om te blijven handelen vanuit dezelfde sectorale blik, even blind als altijd voor de negatieve consequenties daarvan.

Dit sectorale denken is ingebed in onze politieke en bestuurlijke systemen, terwijl het steeds duidelijker wordt dat het niet meer aansluit bij wat er in de echte wereld nodig is. Steeds nadrukkelijker komt naar voren hoe complexe vraagstukken met elkaar samenhangen. Zo bracht het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, vorig jaar een rapport uit waarin de relatie wordt gelegd tussen klimaatverandering, landgebruik en voedselzekerheid.

Dit soort ketens van wederzijdse afhankelijkheid beginnen overal in beeld te komen. Het idee dat je wonen, vergrijzing en zorg nog los van elkaar zou kunnen zien, lijkt nu wel voor iedereen achterhaald.

Solidariteit kun je definiëren als een bewustzijn van de verantwoordelijkheid die we moeten nemen voor wat kwetsbaar is, een bewustzijn van de oorzaken en gevolgen van ons handelen. Het Panorama Nederland is voortgekomen uit lessen die we trokken uit de ontwerpprijsvragen die het College van Rijksadviseurs jaarlijks organiseert en waarbij ontwerpkracht wordt gekoppeld aan sociaalmaatschappelijke vragen. Solidariteit als basis voor het nadenken over de toestroom van vluchtelingen, de omgang met ouderen en zorg en het platteland dat een crisis doormaakt. De resultaten tonen dat als we met die instelling ontwerpkracht inzetten, we met veel meer samenhang en verfijning kunnen werken.

Solidariteitsprincipes

Panorama Nederland bouwt voort op dit inzicht. Als we in het sociale en ruimtelijke domein vanuit solidariteitsprincipes redeneren, dienen zich heel andere ontwikkelingsrichtingen aan. Om antwoord te geven op de urgente vraagstukken, hoeven we dan ook geen kwaliteiten in te leveren, maar kunnen we die juist winnen. Het achterliggende principe ligt in het integrale, ruimtelijke en lange termijn denken. Nadenken gericht op de onderlinge afhankelijkheid, met andere woorden op solidariteit. De ruimtelijke inrichting van het land is daarbij het middel; het doel is de maatschappij die we voor ogen hebben.