Is er leven na ‘Here Comes The Sun’?

Goed ontwerp kan de wereld een beetje beter maken. Als iemand zich de afgelopen jaren achter dit statement heeft geschaard dan is het wel de huidige rijksbouwmeester Floris Alkemade. Om hier handen en voeten aan te geven richtte hij onder andere een onafhankelijk platform op waar alle Nederlandse state-of-the-art architectuurprojecten en visies van de afgelopen 4 jaar op staan. Initiatieven en ideeën van initiators, architecten en opdrachtgevers die navolging verdienen. Het heet ‘Here Comes The Sun’, maar eigenlijk is het een voortvloeisel van het initiatief ‘Nederland Wordt Anders’ dat zijn voorganger Liesbeth van der Pol in 2009 in het leven riep en haar opvolger Frits van Dongen voortzette met Nederlandwordtanders. De vraag nu is: hoe gaat ‘Here Comes The Sun’ verder als over een jaar een nieuwe rijksbouwmeester wordt aangesteld?

De rijksbouwmeester is het boegbeeld van de architectenbranche in Nederland. Hij adviseert gevraagd en ongevraagd over de architectuur en de stedelijke omgeving van het rijksvastgoed, zoals ministeries, kazernes en andere defensieterreinen, rechtbanken, gevangenissen, vliegvelden, havens, belastingkantoren, monumenten, musea en paleizen. Over alle belangrijke gebouwen en terreinen in Nederland dus. Naast dat hij architecten selecteert bij nieuwbouw en renovatie van deze gebouwen, is het zijn taak om inspiratie te bieden. Inspiratie aan iedereen die zich binnen Nederland bezighoudt met de gebouwde omgeving, maar vooral aan ontwerpers, ontwikkelaars, woningcorporaties en overheden, zoals provincies en gemeentes. Door hen op de hoogte te brengen van voorbeeldprojecten en innovatieve ideeën, wil hij de ruimtelijke vernieuwing binnen Nederland stimuleren. Zijn doel is immers dat maatschappelijke vraagstukken binnen de gebouwde omgeving op een goede manier worden aangepakt. 

Nederland wordt anders

Inspiratie biedt de rijksbouwmeester op verschillende manieren. Zo schreef Floris Alkemade o.a. vier grote, maatschappelijk relevante prijsvragen uit, richtte Liesbeth van der Pol tussen 2009-2013 dertien onderzoekslabs op en organiseerde Frits van Dongen tussen 2013-2017 vijf grote livebijeenkomsten. Hierbij is het online platform een steeds grotere rol gaan spelen. Waar Van der Pol de voortgang en resultaten van de labs onder meer toonde op een eigen website, lanceerde Frits van Dongen het bredere platform nederlandwordtanders.nl met praktijkprojecten die navolging verdienen, nog als archiefsite terug te vinden. Alkemade initieerde herecomesthesun.nl, waar naast projecten ook essays en studies te vinden zijn. De huidige rijksbouwmeester geeft met de geselecteerde projecten een duidelijk signaal af. De markt is de afgelopen jaren te leidend geweest, terwijl goed ontwerp het verschil kan maken. Architecten en andere ontwerpers moeten zich volgens hem meer verbinden met actuele maatschappelijke opgaven.

Dit streven resoneert in de projecten die hij een podium biedt.  Zo spelen meerdere projecten in op urgente kwesties op de woning- en zorgmarkt. Korsholm in Hoofddorp door Ymere is bijvoorbeeld een grote inspiratie voor elke gebiedsontwikkelaar en gemeente die een bloemkoolwijk wil aanpakken, zonder daarbij de oorspronkelijke kwaliteiten te verliezen. Butterfly Effect in Biezenmortel door Stijn van Kreij en Marcel van Nistelrooij bedachten een hele nieuwe vorm van wonen gecombineerd met zorg. Door een zorgvuldige plaatsing van tinyhouses op zorglocaties laten ze zien hoe zorgzame gemeenschappen kunnen ontstaan. Het team achter Guiding Environment kijkt naar de woning an sich en bedacht een interactieve unit die de bewoner met dementie ondersteunt bij het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Hierdoor kunnen ze langer zelfstandig thuis wonen. Een relevante oplossing in een samenleving die steeds meer vergrijst. 

Duurzame innovaties

Zoals te verwachten spelen duurzame innovaties ook een belangrijke rol op het platform. Zo prikkelt Zonnestof door Pauline van Dongen en Maaike Grootschal om verschillende toepassingen te bedenken. Door textiel te verweven met zonnecellen betrekken ze mensen in het dagelijkse leven bij zonne-technologie en -energie. Vincent Peters keek op een andere schaal naar de energietransitieopgave in zijn onderzoek Recycle Energy Landschape in Menterwolde. Gefascineerd door het gebrek aan perspectief voor de Groningse omgeving waar gas wordt gewonnen, onderzocht hij de transitie van aardgaswinning naar hernieuwbare energiebronnen met minder ‘ontwrichte landschappen’ als gevolg. Een duurzame samenleving betekent echter ook dat we minder gebruik maken van grondstoffen die opraken. In dit kader is The Growing Pavilion in Eindhoven door Company New Heroes een inspirerend voorbeeld. Dit iconische paviljoen dat letterlijk voor je ogen groeide, toonde tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven de mogelijkheden en esthetiek van biobased bouwen.

De vraag is hoe dit wordt voortgezet als Alkemade straks is afgetreden. In hoeverre is ‘Here Comes The Sun’ toekomstbestendig? Hoe kan ervoor worden gezorgd dat de opgebouwde kennis op een goede manier wordt ontsloten en relevant blijft en kunnen er nog steeds waardevolle verbindingen worden gelegd? 

Ik kan me voorstellen dat de levensduur van het platform aanzienlijk wordt verlengd wanneer het niet direct gekoppeld wordt aan de volgende rijksbouwmeester. Ook die zit er een relatief korte termijn (meestal vier jaar) en voelt wellicht de noodzaak zich te onderscheiden van de vorige.

Het faciliteren van verbindingen

Stel dat niet de rijksbouwmeester in een tijdelijke functie, maar het Atelier Rijksbouwmeester de continuïteit – en daarbij het voortbestaan – van het platform borgt. Natuurlijk hierbij inhoudelijk gestuurd en ondersteund door de rijksbouwmeester en het College van Rijksadviseurs. Omdat de kracht van het platform ligt bij het faciliteren van verbindingen tussen marktpartijen en overheden, heeft een offlineprogramma - waar waardevolle contactmomenten tussen overheid, ontwikkelaars en ontwerpers worden gefaciliteerd - prioriteit, maar met als basis een online omgeving als kennisbank van inspirerende projecten en visies. De naam ‘Nederland Wordt Anders’ kan dan opnieuw in het leven worden geroepen, want dat is precies wat er aan de hand is en waar alle innovaties en ideeën antwoord op geven: de gebouwde omgeving die moet meebewegen met een continu veranderende maatschappij. 

De website wordt gevoed door een sterke redactie die zorgt voor toegankelijke teksten en naamsbekendheid via social media. Om de kennisbank up-to-date te houden doet het atelier jaarlijks een oproep tot het inzenden van voorbeeldige casestudies en ideeën. 

Het offlineprogramma bestaat allereerst uit een evenement waarbij de geselecteerde projecten bekend worden gemaakt – initiatiefnemers, ontwerpers en opdrachtgevers zullen trots zijn dat ze zijn geselecteerd -, maar ook uit projectbezoeken, workshops en dialogen. Tijdens deze bijeenkomsten worden waardevolle contactmomenten tussen overheid, ontwikkelaars en ontwerpers gefaciliteerd. Relevante maatschappelijke vraagstukken worden integraal in kaart gebracht en beantwoord door inspiratie te bieden, verbanden te leggen en van elkaar te leren. Noodzakelijk om te komen tot werkelijke innovatie in de gebouwde omgeving. 

Inhoudelijk gestuurd door de rijksbouwmeester en het College van Rijksadviseurs en daardoor relevant voor iedereen die zich met de gebouwde omgeving van Nederland bezighoudt. Van architecten en stedenbouwkundigen tot ontwikkelaars en overheden. Een baken met innovatieve antwoorden op actuele, ruimtelijke kwesties. Doen dus!